Niedźwiedź brunatny objęty jest w Polsce ścisłą ochroną od 1952 roku. Obecnie gatunek ten i jego siedliska podlegają ochronie międzynarodowej i krajowej, regulowanej poprzez wyszczególnione poniżej porozumienia i akty prawne, ratyfikowane przez Polskę.
Przepisy prawa międzynarodowego
- Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzona w Waszyngtonie, w dniu 3 marca 1973 (CITES)
Niedźwiedź brunatny jest wymieniony w Załączniku II, jako potencjalnie zagrożony wyginięciem.
- Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk z dnia 19 września 1979 (Konwencja Berneńska)
Niedźwiedź brunatny jest wymieniony w Załączniku II (gatunki wymagające ochrony ścisłej).
- Konwencja o ochronie bioróżnorodności podpisana na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992
- Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa siedliskowa)
Niedźwiedź brunatny został umieszczony w Załączniku II (gatunek wymagający wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony) i Załączniku IV (gatunek wymagający ochrony ścisłej). Jest też uznany za gatunek priorytetowy.
- Rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi
- Konwencja Karpacka o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat (2003)
- Inne adekwatne przepisy prawa Wspólnoty Europejskiej:
– Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu.
– Dyrektywa Rady 1999/22/EC z dnia 29 marca 1999 r. dotycząca trzymania dzikich zwierząt w ogrodach zoologicznych.
Prawo krajowe
- Ochrona gatunkowa
Niedźwiedź jest w Polsce gatunkiem ściśle chronionym, co reguluje ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004, oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
- Przepisy karne
Przepisy karne wobec przestępstw i wykroczeń wobec środowiska określa rozdział 11 (artykuły 127–132) ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004. Przestępstwa przeciwko środowisku określa rozdział XXII ustawy z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny.
- Rozporządzenia w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych
Niedźwiedź brunatny znajduje się na liście gatunków objętych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 sierpnia 2011 r. w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi.
- Monitoring przyrody
W ustawie o ochronie przyrody zapisano konieczność prowadzenia monitoringu różnorodności biologicznej (artykuł 112). Za realizację monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 odpowiedzialny jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
- Odszkodowania za szkody powodowane przez niedźwiedzie
Za wszystkie szkody spowodowane przez niedźwiedzie odpowiada Skarb Państwa. Procedury oględzin i szacowania szkód, oraz ustalania wysokości i wypłaty odszkodowań prowadzą regionalne dyrekcje ochrony środowiska, a na terenie parków narodowych dyrektorzy parków (ustawa o ochronie przyrody, Kodeks cywilny).
- Badania i doświadczenia na zwierzętach
Uregulowania te zawarte są między innymi w ustawie z dnia 21 stycznia 2005 o doświadczeniach na zwierzętach i Rozporządzeniu Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 w sprawie kwalifikacji osób uczestniczących w doświadczeniach na zwierzętach. Zasady znakowania zwierząt są uregulowane Uchwałą Nr 8/2006 Krajowej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach.
- Przepisy regulujące obrót i komercyjne wykorzystanie (w tym rejestracja)
Przepisy te zawarte są w ustawie o ochronie przyrody i dotyczą zarówno żywych zwierząt, jak i okazów w kolekcjach.
- Inne uregulowania, mogące mieć zastosowanie:
– Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt.
– Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
– Przetrzymywanie niedźwiedzi w niewoli: ustawa o ochronie przyrody, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2004 w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków zwierząt w ogrodzie zoologicznym i rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 stycznia 2004 w sprawie minimalnych warunków utrzymywania poszczególnych gatunków zwierząt wykorzystywanych do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych.
– Przepisy regulujące użycie broni specjalnej w trakcie interwencji wobec niedźwiedzi problemowych: ustawa z dnia 21 maja 1999 o broni i amunicji.
– Przepisy weterynaryjne: ustawa z dnia 11 marca 2004 o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 o odpadach.